فهرست میراث های جهانی یونسکو در تبریز
به هر شهری از ایران که سر بزنید، با آثار تاریخی متعددی مواجه می‌شوید. بعضی شهرها گلچینی از بناهای مختلف تاریخی با معماری‌های منحصربه‌فرد هستند و برخی دیگر آثار تاریخی کمتری دارند ولی آنچه اهمیت دارد این است که در هر منطقه‌ای می‌توانیم به دیدن بناهای تاریخی برویم و معماری و فرهنگ آن منطقه را در آینه آن بنا ببینیم. برخی از این آثار که ویژگی‌های منحصربه‌فردی داشته باشند و نمونه‌های خاصی به شمار بیایند، ثبت جهانی می‌شوند. سازمان یونسکو که دغدغه فرهنگی و تاریخی در سطح کلان دارد، در چند سال گذشته تعدادی از بناهای تاریخی کشورهای مختلف از جمله ایران را به ثبت رسانده است و سعی دارد مسیر نگهداری و حفظ این آثار را هموارتر کند. در این مطلب به آثار جهانی ثبت شده شهر تبریز پرداخته‌ایم و به‌طور مختصر توضیحاتی در مورد این آثار داده‌ایم.
میراث جهانی یونسکو چیست ؟
یونسکو یا همان مرکز علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد بیش از هر چیز به آرامش و صلح جهانی فکر می‌کند و برای رسیدن به این هدف برنامه‌های زیادی دارد. یکی از این برنامه‌ها شناسایی آثار تاریخی خاص و منحصر به‌فرد در سطح جهانی است. یونسکو تلاش می‌کند آثاری را که ویژگی‌های خاص و جهان‌شمولی دارند، پیدا کند و با حفظ و احیای آن‌ها، فرهنگ‌های مختلف را به جهانیان بشناساند.
البته هر اثری پتانسیل ثبت شدن در فهرست میراث جهانی یونسکو را ندارد بلکه باید ویژگی‌هایی داشته باشد که در ادامه به‌طور مختصر و به زبان ساده به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
_ نشان‌دهنده نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
_ یک تمدن استثنایی را معرفی کند.
_ معرف فرهنگی غنی و خاص باشد.
_ نوع بنا و معماری، کاملا خاص و منحصر به‌فرد باشد.
_ در سطح جهانی اهمیت داشته باشد.
بازار تبریز میراث جهانی یونسکوی تبریز
بازار تبریز بزرگترین بازار سرپوشیده در جهان است و قدمتی طولانی دارد. بنابر روایت‌های قدیمی بازار تبریز نزدیک به هزار سال قبل ساخته شد و سالیان سال در مسیر جاده مهم ابریشم، پذیرای تاجران و بازرگانان از کشورهای مختلف جهان بود. اروپایی‌ها اجناسشان را از راه استانبول به تبریز می‌آوردند و می‌فروختند و هرآنچه احتیاج داشتند از کاسبان بازار تهیه می‌کردند و برای فروش به کشورهایشان می‌بردند. این بازار با یک کیلومتر مربع مساحت، از راسته‌ها، تیمچه‌ها و سراهای متعددی تشکیل شده است و اصناف مختلفی در گوشه و کنارش مشغول به کسب و کار هستند. بازار تبریز در سال 2010 در فهرست میراث های جهانی یونسکو در ایران ثبت شده است.
بازار تاریخی شهر تبریز هنوز حال و هوای قدیمی دارد و زمانی که واردش می‌شوید خبری از فروش وسایل الکترونیکی و محصولات امروزی نیست، درعوض تا چشم کار می‌کند فرش، طلا، چرم، بلور و... دیده می‌شود و تا جایی که شامه انسان یاری می‌کند بوی ادویه و داروهای گیاهی مختلف استشمام می‌شود. هر راسته و بازارچه، اختصاص به یک یا چند کالا دارد و برای تهیه هر جنسی باید به گوشه‌ای از بازار رجوع کرد.
وقف نامه ربع رشیدی میراث یونسکو در شهر تبریز
در منطقه خوش آب‌وهوای باغمیشه در شهر تبریز، مجموعه دانشگاهی قدیمی مربوط به هفتصد سال پیش قرار دارد که البته امروز دیگر چیز زیادی از آن باقی نمانده است. این مجموعه که اکنون یکی از جاذبه‌های گردشگری معروف شهر تبریز است، پس از حمله ویرانگر مغولان به ایران بنا شد و سال‌ها محل تحصیل علم و دانش عده‌ای زیادی از جوانان و دانشجویان منطقه بود. در حال حاضر از این بنای بزرگ و منحصر به‌فرد فقط یک وقف‌نامه باقی مانده است که در کتابخانه ملی تبریز نگهداری می‌شود و اطلاعات مربوط به مجموعه ربع رشیدی نیز از آن به دست آمده است. این وقف نامه در سال 1386 در فهرست آثار مستند یونسکو ثبت شده است.
پس از حمله مغولان به ایران و از بین بردن هست و نیست مردم، رشیدالدین فضل‌الله همدانی که وزیر غازان خان بود، تصمیم گرفت مدرسه‌ای در تبریز بناکند. رشیدالدین طبیب و مورخ بود و علاقه زیادی به تحصیل علم و دانش داشت. او مدرسه‌ای بین‌المللی تاسیس کرد که علوم کشورهای مختلف در آن‌جا تدریس می‌شد از علوم هندی گرفته تا چینی و... . این مدرسه پس از مدتی شهرت بسیار زیادی پیدا کرد به طوری که از پکن تا قسطنطنیه، همه آن‌جا را می‌شناختند. این بنا به ربع رشیدی معروف بود زیرا در چهار طرف آن، چهار دانشکده قرار گرفته بود.
البته چند باغ بزرگ و دهکده نیز وجود داشته که متعلق به مجموعه ربع رشیدی بوده است. در این مجموعه حدود سی‌هزار خانه، 1500 دکان و 24 کاروانسرا قرار داشته است. مجموعه علاوه بر قسمت‌های گفته شده، حصار، بارو، کتابخانه، مدرسه، مسجد، حمام، مهمان‌سرا، یتیم‌خانه، بیمارستان، کارگاه‌های صنعتی و... داشته است و می‌توان گفت یک شهر کامل با تمامی امکانات بوده است. بنابراین می‌توان گفت ربع رشیدی به مراتب از زمانه خودش جلوتر بوده و روزگاری تمدن درخشانی در آن جاری بوده است.
آثار تاریخی با ارزش و منحصر به‌فرد، همیشه تازه و نو باقی می‌مانند و می‌توان گفت حتی اگر سال‌ها از عمر آن‌ها بگذرد باز هم دیدنی‌ها و شنیدنی‌های بسیاری برای بازگو کردن دارند. در متن بالا در مورد آثار جهانی ثبت شده تبریز نوشتیم. آثاری که بخشی از تمدن و فرهنگ شهر تبریز را در دل خود دارند و زمانی که در سطح جهانی مطرح و ثبت می‌شوند، شهرت دو چندان به‌دست می‌آورند.
این شهرت زیاد، هم برای اثر تاریخی پر از مزیت است و هم برای مردم آن منطقه. پس از ثبت جهانی، حساسیت سازمان‌های جهانی روی اثر زیاد می‌شود و تمام تلاش‌شان را برای حفظ و نگهداری آن به کار می‌بندند، از طرفی سیل بازدیدکنندگان و توریست‌ها به کشور سرازیر و باعث رونق اقتصاد منطقه می‌شوند. بنابراین می‌توان گفت ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو در تبریز بیشتر از آنچه به نظر می‌رسد، ارزشمند و خواستنی است.
