دشت لوت؛ پهنه بی‌کران کویر و عجایب طبیعی ایران

دشت لوت کرمان که از آن به عنوان اولین اثر طبیعی ایرانی ثبت شده در یونسکو یاد می‌کنیم، نه با نام کویر لوت کرمان بلکه با عنوان دشت و بیابان به ثبت رسیده است. بد نیست بدانید که لوت در ادبیات فارسی به معنای برهنه و بی‌گیاه است. کویر لوت کرمان میراث جهانی کشورمان ایران در یاد همگی، سال‌هاست که چه با نام دشت و چه با نام کویر، جایگاه به‌خصوص خود را پیدا کرده است. هزاران هزار مسافر داخلی و خارجی هرساله به این کویر سفر می‌کنند تا از جذابیت‌های خدادادی آن دیدن کنند. فراموش نکنیم اگرچه دشت لوت کرمان را بی‌گیاه معنی می‌کنند اما این دشت سرشار از نشانه‌های حیات است که در انتهای یادداشت به صورت اجمالی به این موضوع خواهیم پرداخت.

معرفی دشت لوت

از دشت لوت کرمان ک که حرف می‌زنیم، از زمینی پهناور به وسعت یک دهم ایرانمان، از داغ‌ترین نقاط کره‌ خاکی‌مان حرف می‌زنیم؛ درست همان سرزمینی که در دل خود گنجینه‌های شناخته و ناشناخته‌ بی‌شماری به دوستداران کشف تن زمین و مسافران طبیعت هدیه می‌دهد. از لوت که حرف می‌زنیم شاید ناخودآگاه اسم کویر بر صفحه‌ ذهن‌تان جلوه‌گر شود، اما برایتان خواهیم گفت که کویر لوت کرمان فقط یک کویر نیست بلکه دشتی است بیابانی و وسیع، مفروش در مناطق مرکزی ایران، با طول تقریبی 480 کیلومتر و عرض 320 کیلومتر که از نواحی شمال غربی به سمت جنوب شرقی کشیده شده و بخش‌های عمده‌ای از استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و قسمت‌هایی از خراسان جنوبی را شکل داده است. دشت لوت علاوه بر قسمت‌های کویری، انواع و اقسام بافت‌های زمین‌شناسی را داراست که خوب است اشاره کوچکی به برخی از آنها داشته باشیم. اگر قصد بازدید از دشت لوت را دارید، بهتر است پیش از سفر، نسبت به رزرو هتل در شهرهای اطراف اقدام کنید تا اقامتی راحت و دسترسی آسان به مناطق مختلف کویر داشته باشید.

دشت لوت کجاست؟

دشت لوت از جاذبه‌های گردشگری کرمان است که در جنوب شرقی ایران واقع شده و بخش‌هایی از استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی را در بر می‌گیرد.

بخش‌های مختلف کویر لوت

دشت لوت بر اساس ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی به بخش‌های شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم‌بندی شده است تا شرایط زمین‌شناسی، چشم‌انداز و دسترسی هر منطقه مشخص شود. این تقسیم‌بندی توسط محققان و زمین‌شناسان ایرانی انجام شده تا مدیریت گردشگری و مطالعات علمی راحت‌تر و ایمن‌تر باشد.

بخش ۱: شمالی کویر لوت

بخش شمالی دشت لوت که گاهی «لوت خراسان» نیز نامیده می‌شود، در محدوده استان‌های شمالی دشت گسترده شده است. در این منطقه، ارتفاعات نسبتا بلند، دره‌های عمیق، گسل‌های زمین‌شناسی و پوشش گیاهی بسیار اندک دیده می‌شود. از نظر گردشگری، این بخش عمدتاً برای علاقه‌مندان به ژئوتوریسم و مطالعه زمین‌شناسی مناسب است.

بخش ۲: مرکزی کویر لوت

بخش مرکزی دشت لوت شامل تپه‌های ماسه‌ای بلند، ریگزارها و ساختارهای زمین‌شناسی برجسته است. این بخش دارای تنوع بسیار زیاد در منظر کویری است؛ تپه‌های ماسه‌ای، گنبدهای نمکی، کفه‌های نمکی و کلوت‌ها در اینجا دیده می‌شوند. برای سفر به این بخش، معمولاً از پایگاه‌هایی چون شهداد و جاده‌های نزدیک استفاده می‌شود.

بخش ۳: جنوبی کویر لوت

بخش جنوبی دشت لوت در مرزهای جنوب شرقی ایران قرار گرفته و ویژگی‌های اقلیمی منحصر به‌فردی دارد: گرمای سطحی بسیار بالا، پوشش گیاهی تقریباً صفر و چشم‌اندازهای بسیار وسیع و تخت. این بخش به دلیل شرایط سخت محیطی، سفر در آن نیازمند آمادگی خاص است.

چگونه به کویر لوت کرمان برویم؟

حالا تصمیم دارید به کویر لوت بروید و می‌خواهید بدانید چه مسیر و مسافتی پیش روی شماست. اگر قصد دارید فاصله تهران تا کویر لوت را طی کنید، حدودا 1000 کیلومتر راه خواهید داشت. در کوتاه‌ترین حالت جاده، باید از تهران در مسیر جاده قم کاشان ادامه دهید و پس از گذشتن از نائین، یزد و رفسنجان به شهر کرمان خواهید رسید. برای پیمودن فاصله کرمان تا کویر لوت، راه نسبتا کوتاهی در پیش خواهید داشت. باید از جاده قدیم کرمان-بم به سمت روستای سیرچ بروید. پس از طی حدود 95 کیلومتر به شهداد می‌رسید. از شهداد تا ابتدای اولین کمپ کویری حدودا 30 کیلومتر راه است. بسته به اینکه بخواهید کدام بخش از دشت لوت را ببینید مسیر متفاوتی پیش روی شما خواهد بود. به طور کلی راه های رفتن به کویر لوت به شیوه های زیر است: 

• با خودرو شخصی: از شهر کرمان به سمت شهداد حرکت کنید. مسیر حدود ۳۵۰ کیلومتر و ۴ تا ۵ ساعت طول می‌کشد. بعد از شهداد با راهنمای محلی به مناطق دیدنی کویر لوت دسترسی پیدا می‌کنید.
• با تورهای گردشگری: تورهای یک‌روزه یا چندروزه کویر لوت از کرمان و شهداد برگزار می‌شوند و شامل راهنما، امکانات ایمنی و وسایل نقلیه مناسب کویری هستند.
• با اتوبوس یا تاکسی بین شهری: می‌توانید از کرمان یا شهرهای اطراف به شهداد بروید و سپس با وسایل نقلیه محلی یا تور به دل کویر لوت سفر کنید.
• وسایل نقلیه کویری در محل: پس از رسیدن به شهداد، استفاده از جیپ یا خودروهای آفرود برای گشت‌وگذار در کویر توصیه می‌شود.

خطرات سفر به عمق کویر لوت کرمان

پیش‌تر گفتیم کویر لوت کرمان مساحتی بیش از 170 هزار کیلومتر مربع دارد اما بخش زیادی از مساحتش، هنوز ناشناخته مانده است و شناخت ما از عمق حدود 50 هزار کیلومتری این دشت بیابانی، قدمتی کمتر از 2 قرن دارد چرا که تا قبل از آن کسی جز بومیان مناطق اطراف از لوت باخبر نبودند.  گفته‌ها حاکی از آن است که اولین‌بار یک سیاح سوئدی علاقمند به کویرهای جهان، به نام سون هدین به لوت سفر کرد تا آن را ببیند و صد سال بعد از او برای اولین‌بار در کشورمان تعدادی از زمین‌شناسان، باستان‌شناسان و دوست‌داران طبیعت گرد هم آمدند و با اعزام تیم‌هایی به اعماق دشت لوت کرمان، قصد کردند این میراث طبیعی ایرانی را ثبت جهانی کنند. 

روشن است که در این سفر با سرزمینی پر از ناشناخته‌ها رو به رو هستیم. اگرچه همراهی با راهنما یا دست کم افراد راه‌بلد لازمه‌ کویرنوردی است، بد نیست خطرات سفر به ارتفاع کویر لوت کرمان را نیز از نظر بگذرانیم. قبل از حرکت به سمت دشت کویر لوت ایران حتما گزارش‌های هواشناسی را مرور کنید. اگر امکانات لازم برای ماندن در شرایط ویژه کویر را ندارید از قبل کمپ‌ مناسبی را شناسایی کرده و در آنجا بمانید. این کویر گرم‌ترین نقطه کره زمین است و برای در امان ماندن از تابش مستقیم خورشید، کلاه و تجهیزات مناسب به همراه ببرید. خلق و خوی بی‌ثبات کویر ممکن است طوفانی ناگهانی از شن برپا کند پس در طی سفر آمادگی روبه‌رویی با پدیده‌های طبیعی از این دست را داشته باشید.

به همین دلیل، توصیه می‌شود پیش از برنامه‌ریزی برای سفر به عمق کویر لوت، اقامتگاه مناسبی را در شهر کرمان انتخاب و رزرو کنید تا بتوانید پس از بازگشت از کویر، در محیطی امن و مجهز استراحت کرده و انرژی خود را بازیابید. یکی از گزینه‌های مناسب برای تجربه اقامتی متفاوت و دلنشین، رزرو هتل کاروانسرا کرمان است که علاوه بر فضای تاریخی و منحصربه‌فرد، دسترسی خوبی به مسیرهای منتهی به کویر و سایر جاذبه‌های گردشگری کرمان دارد.

مطابقت دشت لوت کرمان با معیارهای یونسکو

در سال 2016 در نشست کمیته میراث جهانی در شهر استانبول، بیابان لوت به‌عنوان اولین اثر طبیعی ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. دشت لوت کرمان با تاریخ پنج هزار ساله‌اش؛ که آثار تاریخی کهن از کاروانسراها گرفته تا آب‌انبار و قلعه‌های پهناور، همه گواه محکمی بر غنای تمدن آن است، از اکوسیستم و طبیعتی منحصر به فرد برخوردار است. کویر لوت کرمان از دو جنبه با معیارهای یونسکو برای ثبت شدن در فهرست آثار طبیعی جهان مطابقت دارد: اول به خاطر زیبایی‌های طبیعی و ویژه‌ای که داراست و دوم از این نظر که نمونه‌ای بارز در فرآیند رشد و تکامل عوارض و بافت‌های زمین‌شناختی و ژئومورفیک به حساب می‌آید. 

دشت لوت کرمان در شب

لحظه‌ای چشم‌هایتان را ببندید و تجسم کنید در پهنه‌ خاکیِ اندک مواج لوت که از بهترین جاهای دیدنی کرمان است قدم می‌زنید و ناگهان خود را در میانه‌ی دو پدیده‌ بی‌مرز آفرینش، معلق می‌یابید. اینجا تجربه‌ای فراتر از پیمایش و تماشای میراث زمین در دستان شماست و آن دیدار با آسمان است. درست همان جایی که هماوردی نور شبانه آسمان و کویر لوت در لوح سیاه شب ستودنی است. مختصات زیبایی‌های سفر به دشت لوت کرمان در شب را، مسافران از چشم ستارگان غوغاگر آسمان بی‌پایانش فهم می‌کنند، منظره‌ای که به گفته‌ مسافران شب‌نشین لوت، به خاطره‌ای بی‌بدیل می‌ماند. اگر علاقمند به دنیای ستارگان و سکوت کویر هستید، حتما به این دشت سفر کنید، چرا که تماشای قاب آسمان کویر لوت کرمان در شب، برایتان بینظیر خواهد بود. ضمنا ‌اگر عکاس هستید یا به عکاسی نجومی علاقه دارید، مقصدی بهتر از این کویر برای عکاسی از کواکب و پدیده‌های آسمان شب پیدا نخواهید کرد.

دشت لوت بگوییم یا کویر لوت؟

از آنجا که در لوت با گونه‌گونی بافتار و ساخت‌های زمین‌شناسی مواجه هستیم نمی‌توانیم آن‌را فقط کویر بدانیم. این در حالی است که در دل کویر لوت کرمان نقاط کویری کم نیست و در اصل این کویرها از دل مناطق بیابانی زایش می‌گیرند. حتی در جایی از کویر لوت که به چاله لوت معروف است و زمینی به شکل گودال چیزی حدود  30 متر نشست کرده است و حتی این شاید محل اصابت شهاب سنگ بوده؛ جریانی مشابه رودخانه دیده شده که آب گل‌آلود شور و غلیظی از دل زمین جوشیدن گرفته است. در کویر؛ به مفهوم جغرافیایی کلمه، آنچه بیشتر یافت می‌شود شوره‌زار و زمین‌های نمکی است که سطح نسبتا همواری دارند و به دلیل وجود رطوبت در رسوبات آن، کمتر شاهد طوفان شن شدید هستیم. اما در دشت بیابانی همچون دشت لوت کرمان، سطح زمین به مراتب ناهموارتر و عوارض آن متنوع‌تر است. پوشش این مناطق بیشتر از شن، ریگ و ماسه است که این ذرات به علت کمبود رطوبت، سبک هستند و با وزش باد احتمال وقوع طوفان‌های شدید شن بیشتر است.

آفرود و هیجان و شتر سواری در دشت لوت کرمان

پیمایش در کویر امروزه از ارکان اصلی اکوتورسیم به شمار می‌آید. مسافران در گروه‌های کوچک و بزرگ با همراهی لیدرهای حرفه‌ای، ممکن است ساعت‌ها به راهپیمایی در مناطق متنوع بیابان لوت مشغول باشند و اما چیزی که آخر سر می‌ماند نه خستگی بلکه خاطره هیجان کشف ناشناخته‌هاست. باید خاطر نشان کنیم که تپه‌های شنی زیبای دشت لوت کرمان بستری بی‌همتا برای تفریحات پرهیجان امروزی نیز به وجود آورده است. جاده بیابانی آفرود و شن‌بازی در کویر لوت کرمان به تعداد طرفداران سفرهای کویری بخصوص کویر لوت افزوده است. امروزه برگزاری برنامه‌های آفرود کویری و اجرای نمایش ماشین‌سواری بر فراز تپه‌ ماسه‌ها، هیجان اقامت در کویر را برای مسافران دو چندان کرده است. در کنار تفریحات جدید و پر سر و صدا شاید جالب باشد به یک گردش کلاسیک‌تر اشاره‌ کنیم و آن شتر سواری در دشت لوت است. اگرچه ممکن است تنوع طبیعی و تفریحی جاذبه‌های لوت شما را تعجب‌زده کند، اما از فرصت تجربه شتر سواری در کویر شوکه نخواهید شد. شتر حیوان کویر و بیابان است. شتربان‌های محلی شما را به گشت و گذاری با طمأنینه و آرام در دل کویر دعوت می‌کنند تا سوار بر کجاوه اشتران، کاروان دیدار از کویر را به راه بیاندازید.

توصیه های سفر به کویر لوت کرمان و کویرنوردی

سفر به دشت لوت کرمان و به خصوص کویرنوردی در مناطق کویری آن، به دلایل بیشماری از قبیل بی‌ثباتی آب و هوایی، خطرات طبیعی غیر قابل پیش‌بینی و دشواری‌ در مسیریابی درست، همواره نیازمند برنامه‌ریزی قبلی و آمادگی کامل است. اگر در زمینه کویرگردی تجربه‌دار نیستید حتما قبل از شروع سفر مدت زمان کوتاهی را صرف مطالعه دقیق شرایط گردش و راهپیمایی در کویر لوت کرمان کنید. بهتر است قبل از آغاز سفرتان یک بررسی کامل روی رزرو هتل های کرمان و فاصله آنها تا کویر برای راحتی بیشتر سفر انجام دهید. حالا چند توصیه کلیشه‌ای اما ضروری را باهم مرور می‌کنیم: اگر راه را نمی‌دانید حتما از بومیان این مناطق یا یک راهنمای خوب کمک بگیرید. در طی سفرتان ذخایر آب کافی فراهم کنید. تجهیزاتی مناسب مواقع اتراق از جمله چادر و کیسه خواب داشته باشید. لباس‌هایی انتخاب کنید که حتی‌الامکان موجب حفظ سطح رطوبت و حرارت عادی بدن‌تان باشد. اهمیت کفش مناسب سطوح کویری و بیابانی را مدنظر داشته باشید. با به همراه داشتن کرم ضدآفتاب خوب یا پماد زینک‌ اکساید می‌توانید از شر اشعه آسیب‌زننده آفتاب در امان باشید.

پوشش گیاهی و جانوران دشت لوت کرمان

درست است که می‌گویند خداوندگار هیچ جایی را خالی از گیاهان و جانوران نیافریده است. در هر منطقه بنا به شرایط طبیعی ویژه‌ای که دارد، از پوشش گیاهی و جانوری مخصوصی برخوردار است. گفته می‌شود بیابان و کویر مناطقی بی‌آب هستند اما همین امسال شاهد بارندگی شدید و به راه افتادن سیلاب در اعماق دشت لوت کرمان گرمترین نقطه زمین بودیم که منجر به اطلاعیه هشدار به مسافران کویرنوردی از سوی مسئولین ذیربط شد. پوشش گیاهی و جانوران این کویر به گفته پیش‌کسوتان اکتشاف کویر ایران، بسیار غنی است و همین تنوع گونه‌ها یکی از عوامل مهم به ثبت رسیدن این اثر طبیعی در جایگاهی جهانی است.  پوشش گیاهی همچون جنگل‌های تاق، تپه‌های گلدان بیابان، حیواناتی از جمله روباه شنی، موش صحرایی، سوسمار، مار، آگاما و نوعی از عنکبوت‌های بی‌رنگ در نقاط مختلف کویر لوت کرمان قابل مشاهده است.

سوالات متداول

1. دشت لوت کجاست؟
دشت لوت در جنوب شرقی ایران قرار دارد و از استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی عبور می‌کند.

2. بهترین زمان بازدید از دشت لوت چه موقع است؟
بهترین زمان پاییز و زمستان است، وقتی دما معتدل بوده و گرمای شدید تابستان کاهش یافته است.

3. چه جاذبه‌های طبیعی در دشت لوت وجود دارد؟
ریگزارهای وسیع، تپه‌های شنی مرتفع، گنبدهای نمکی و کفه‌های خشک از جاذبه‌های اصلی دشت لوت هستند.

4. آیا می‌توان شبانه در دشت لوت کمپ زد؟
بله، در نقاط مشخص و با راهنمای محلی امکان کمپینگ وجود دارد، اما باید آب، خوراک و تجهیزات ایمنی همراه داشت.