کاخ چهل ستون قزوین
وقتی به شهری تاریخی در ایران سفر می‌کنیم، بدون شک آنجا به دنبال نشانه‌هایی از هنر و معماری باشکوه ایرانی هم می‌گردیم. قدمت شهر قزوین به دوره ساسانیان برمی‌گردد. این شهر یکی از همان‌جاهایی است که آثار و خاطرات چند صدساله تاریخ ایران را در دل خود جای‌داده است. عمارت کلاه فرنگی قزوین در کنار سردر عمارت عالی قاپو تنها بازماندگان دوره صفوی در این شهر هستند. این ساختمان که به کاخ چهل ستون قزوین مشهور است، حالا به موزه خوشنویسی این شهر تبدیل شده. با ما همراه باشید تا در این بنای باشکوه صفوی گشتی بزنیم.
کاخ چهلستون قزوین یا اصفهان؟
نام چهلستون معمولا ذهن‌ها را به سمت شهر اصفهان می‌برد؛ اما خوب است بدانیم که کاخ چهل ستون قزوین هم مانند کاخ چهلستون اصفهان یادگاری بی‌نظیر از هنر دوره صفوی است. آن روزهایی که شاه طهماسب شهر قزوین را به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب کرده و ازآنجا بر کشور حکومت می‌کرد. قزوین 57 سال پایتخت کشور بود. عمارت چهل ستون تنها کوشک بازمانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی این شاه صفوی است که در اواسط قرن دهم هجری قمری در آن ساکن بود.
تاریخچه کاخ چهل ستون قزوین
نماد باشکوه صفوی در قزوین
در سال ۹۵۱ ه.ق باوجود حملات حکومت عثمانی به ایران، دومین پادشاه سلسله صفوی تصمیم گرفت که پایتخت ایران را از شهر تبریز به قزوین منتقل کند. شاه طهماسب اول به بنایی در شان پادشاه ایران‌زمین نیاز داشت؛ بنابراین زمین‌های زنگی آباد را از میرزا شرف جهان (یکی از بزرگان قزوین) خرید و به معماران زبردست ایرانی دستور داد تا ساخت این کوشک شاه نشین را بر عهده بگیرند. او باغی به شکل مربع و عمارت‌هایی چشمگیر با تالار، ایوان‌ها و حوض‌های زیبا می‌خواست.
کاخ چهل ستون قزوین در دوره قاجار
محمدباقر سعدالسلطنه در دوره قاجار، فرماندار قزوین بود. او تصمیم گرفت که به یاد روزهای باشکوه عمارت کلاه فرنگی، آن را بازسازی کند. همان موقع بود که نام کاخ چهل ستون را هم به آن داد. در دوره بازسازی و مرمت بنا، قسمت‌هایی به‌ویژه به طبقه دوم اضافه شد که شمایل ظاهری و داخلی آن را تحت تاثیر قرار داد.
دوره پهلوی و کاخ چهل ستون قزوین
کاربری این عمارت در دوره پهلوی دست‌خوش تغییر شد و در آن زمان به‌عنوان فرمانداری مورداستفاده قرار گرفت. سال ۱۳۳۶ نقاشی‌های دیواری این بنا که زیر گچ پنهان‌شده بودند، نمایان شدند. از این نقاشی‌ها در سال ۱۳۵۲ لایه‌برداری کردند و آن‌ها را پایین آورند. این فرآیند باعث ایجاد آسیب‌های فراوان در بنا شد.
باغ بزرگ بنایی که آن زمان عمارت کلاه فرنگی نام داشت؛ به شکلی ساخته شد که طول آن از خیابان قرارگرفته در شمال سبزه میدان کنونی تا حیاط نادری کشیده می‌شد و عرض آن‌هم از جلوی اداره پست و تلگراف تا دیوار غربی شعبه بانک ملی ادامه داشت. ساخت این خیابان‌ها باعث شد که مساحت زیادی از این باغ از بین برود. قسمت بزرگی از آن‌هم به نام سبزه میدان به گردشگاه عمومی تبدیل شد.
کاخ چهل ستون قزوین پس از انقلاب
پس از سال 1357، کاخ چهل ستون قزوین دوباره مرمت و بازسازی شد. این بار دور ایوان‌ها را کلافکشی کردند. بین سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ ستون‌های چوبی آن را برداشتند و به‌جای آن برای ستون‌ها از تیرآهن استفاده کردند. همچنین برای دور کردن رطوبت از ساختمان، در پایه ستون‌ها کانال‌کشی انجام دادند. سال ۱۳۷۱ باهدف جلوگیری از نفوذ آب باران و برف به داخل ساختمان، سقف شیروانی آن مرمت شد. پس از آن‌هم دستگاه‌های گرمایشی، سرمایشی و ایمنی به آن اضافه شدند.
این کاخ باشکوه سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان موزه خوشنویسی قزوین مورداستفاده قرار گرفت.
بهترین زمان برای بازدید از کاخ چهل ستون قزوین
قزوین در فصل تابستان آب‌وهوایی معتدل و به نسبت خنک دارد؛ اما عموم مردم بهترین فصل سفر به این شهر را فصل بهار (ماه‌های اردیبهشت و خرداد) می‌دانند، در این فصل علاوه بر اینکه می‌توانید از جاذبه‌های تاریخی شهر مانند کاخ چهل ستون دیدن کنید؛ این امکان را خواهید داشت که از جاذبه‌های طبیعی بی‌نظیر این منطقه هم لذت ببرید. دشت‌ها و تپه‌های این استان در بهار سرسبز هستند و منظره‌ای شگفت‌انگیز را رقم می‌زنند. فراموش نکنید که برای بازدید از این اثر تاریخی حداقل 2 ساعت وقت نیاز دارید.
موقعیت و دسترسی به بنای تاریخی کاخ چهل ستون قزوین
عمارت کلاه فرنگی قزوین در یکی از بهترین موقعیت‌های شهری قرار گرفته است؛ جایی چشم‌نواز و خوش آب‌وهوا مشهور به سبزه میدان (میدان آزادی). مسیرهای مختلفی برای رسیدن به سبزه میدان وجود دارد و در تمام شهر تابلوهای راهنما به‌راحتی شما را به سمت این میدان مشهور هدایت می‌کنند. به‌محض رسیدن به سبزه میدان، بنای باشکوه کاخ چهلستون توجه شما را به خود جلب می‌کند.
جاذبه‌های گردشگری نزدیک به این بنا
کاخ چهلستون قزوین در نزدیکی تعدادی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر قرار گرفته است. شما می‌توانید با چند دقیقه پیاده‌روی کوتاه به دیدن آن‌ها بروید.
- 500 متر تا مجموعه تاریخی سعد السلطنه (6 دقیقه پیاده)
- 650 متر تا سرای وزیر (8 دقیقه پیاده)
- 550 متر تا مدرسه تاریخی امیدیه (7 دقیقه پیاده)
- 1 کیلومتر تا بنای تاریخی گراند هتل (12 دقیقه پیاده – 2 دقیقه با ماشین)
- 190 متر تا موزه قزوین (2 دقیقه پیاده)
- 450 متر تا عمارت سردار مفخم (5 دقیقه پیاده)
- 650 متر تا بازار بزرگ قزوین (9 دقیقه پیاده – 2 دقیقه با ماشین)
- 1.2 کیلومتر تا عمارت شهرداری قزوین (15 دقیقه پیاده – 6 دقیقه با ماشین)
ویژگی‌های معماری کاخ چهل ستون قزوین
این بنای زیبا و ارزشمند تاریخی حدود ۵۰۰ مترمربع وسعت دارد و در دوطبقه با ستون‌های هشت‌گوش ساخته شده است. نقشه این باغ و عمارت براساس محورهای چلیپایی، به‌صورت برون‌گرا و ساختمان هم به شیوه معماری ترک به شکل شطرنجی طراحی شده است. هر طبقه بنا دارای تالار و اتاق‌های کوچک است.
تزئینات چشمگیر در این عمارت، مانند نقاشی‌های دیواری، ازجمله نمونه‌های کم‌نظیر مکتب هنری قزوین در معماری ایرانی هستند. سه لایه نقاشی مختلف به‌جامانده از دوره‌های مختلف تاریخی در این ساختمان شهرت جهانی دارند. این بخش از بنا را می‌توان به چشم موزه تکامل نقاشی از صفویه تا قاجار دید.
نکته جذاب دیگر در معماری کاخ چهل ستون قزوین این است که به کمک تونل‌های زیرزمینی به مجموعه دولت‌خانه صفوی متصل می‌شود. این تونل‌ها نه‌تنها باعث ارتباط این بناها شده‌اند بلکه به‌عنوان راه خروجی اضطراری در هنگام حمله دشمن به شهر در نظر گرفته شده بودند. به این شکل که امتداد آن‌ها به بیرون از شهر می‌رسید.
شبیه‌ترین بنا به این ساختمان در ایران، کاخ هشت بهشت اصفهان است. البته کاخ هشت بهشت راهروها و غلام‌گردشی‌هایی که اطراف بنای کاخ چهلستون قزوین می‌بینیم را ندارد. هشت‌بهشت همانند کاخ چهلستون پلانی برون‌گرا، هشت‌گوشه و اتاق‌های نامتقارن دارد؛ ولی در نمای بیرونی متقارن به نظر می‌آیند.
موزه خوشنویسی قزوین
شهر قزوین لقب «پایتخت خوشنویسی ایران» را به خودش اختصاص داده است. در طول سالیان دراز عمر این شهر تاریخی، هنرمندان خوشنویس بی‌بدیلی در این شهر زندگی کرده‌اند. همین موضوع هم باعث شده کاخ چهل ستون قزوین، این بنای پراهمیت و ماندگار، به‌عنوان موزه خوشنویسی شهر انتخاب شود. این موزه یکی از غنی‌ترین موزه‌های خوشنویسی کشور است که آثار و اشیای تاریخی این حوزه را در معرض دید مخاطبان قرار داده.
آثار خوشنویسی موجود در این موزه، با خط نستعلیق، شکسته‌نستعلیق، نسخ، ثلث و تعلیق خلق‌شده و هنر دست اساتید بزرگ خوشنویسی قزوین و ایران هستند. میرعماد قزوینی، عمادالکتاب، ملک محمد، درویش عبدالمجید، میرعلی هروی، مالک دیلمی، وصال شیرازی، میرزا غلامرضا، میرحسین خوشنویس‌باشی، زین‌العابدین قزوینی، خواجه اختیار و احمد نیریزی ازجمله بزرگان هنر خوشنویسی هستند که آثارشان را می‌توانید از نزدیک در این فضا ببینید. همه این آثار در قالب مکتب قزوین (در هنر خوشنویسی) نگارش شده‌اند.
برای جمع‌آوری این مجموعه به گنجینه موزه قزوین و موزه‌های دیگر کشور مراجعه کردند؛ اما یا اثری مناسب پیدا نشد و یا آن‌ها راضی به اهدای آثار خود به این موزه نشدند. به همین دلیل سراغ مجموعه‌دارهای شخصی قزوین و استادان خوشنویس مثل استاد محصص مستشاری، پیله‌چی و عاملی رفتند و با خرید آثار خطی و تابلوخط‌های تاریخی، گردآوری این مجموعه از سال ۱۳۸۲ شروع شد.
