پل هفت چشمه، از آثار باقیمانده تاریخی در شهرستان اردبیل است و بر رودخانه «لیقو چای»، ساخته شده است. «پل یدی گوزلی»، «ججین»، «کورپی قرمزی» و «پل داشکسن»، از دیگر نام‌های این سازه ارزشمند تاریخی است که در بین مردم شهرت دارد. سازندگان این پل، آن را با هفت دهانه آجری و با قوس پنج و هفت و موج‌شکن‌های سنگی ساخته‌اند. از عمده مصالحی که در احداث آن استفاده کرده‌اند، می‌توان به گچ و آهک اشاره کرد. قدمت پل هفت چشمه به دوران حکومت صفویان باز می‌گردد که پس از آسیب‌هایی که بر اثر گذشت زمان به آن وارد شده بود، در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی اقدامات مرمت و بازسازی آن شروع شد. پل هفت چشمه در سال ۱۳۴۸ و در مردادماه به ثبت ملی رسید.
تاریخچه شاهکار مهندسی عهد صفوی در پل هفت چشمه اردبیل
برخی آن‌ها را به اسم «هفت چشمه» می‌شناسند. هم رودخانه را، هم پل را. بعضی از مردم محلی معتقدند واقعاً هفت تا چشمه تو در تو که از زمین می‌جوشد، این رودخانه را تشکیل می‌دهد. درست است که هیچ زمین‌شناسی این باور عامیانه را تایید نکرده است، درست است که آب این رودخانه از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرد، اما حداقل هر کسی که شمارش بلد باشد، می‌تواند مدخل‌های آب در پل «هفت چشمه» را بشمارد: هفت مدخل آب.
این‌ها البته باورهای کهن مردم اردبیل است، درباره پلی که نام‌های دیگری هم دارد. پل «هفت چشمه» فقط یک نام آن است که تازه، نام معروف آن هم نیست. بسیاری دیگر از مردم اردبیل و شاید حتی توریست‌های بسیار دیگری از غیر از مردم بومی اردبیل، پل هفت چشمه را به نام «پل داش کسن» می‌شناسند. پلی که هفت پایه دارد و هفت مدخل آب از زیر آن، رودخانه بالیقلو را به جریان و حرکت می‌اندازد.
اما پل داش کسن، یا پل هفت چشمه، نام‌های دیگری هم دارد. در بعضی از مستندات تاریخی به جا مانده از این پل، آن را «پل ججین اردبیل » نام گذاشته‌اند. بعضی دیگر آن را «یدی گوزلی» و بعضی دیگر آن را «کورپی قرمزی» خوانده‌اند و هنوز هم برخی از مردم محلی در اردبیل، پل داش کسن را به این نام‌ها می‌شناسند.
شهری با لطفات شهرهای اروپایی
پل داش کسن از جمله آثار تاریخی به جامانده در شهرستان اردبیل است که هر ساله، مشتاقان بسیاری را به بازدید از خود فرامی‌خواند. داش کسن، بر فراز رودخانه بالیقلو چای بنا شده و حتماً اگر اهل سفر باشید، می‌دانید که رودخانه بالیقلو چای که بعضی‌های دیگر به آن رودخانه ماهی‌دار نیز می‌گویند، در شهر اردبیل روان است و از چشمه سارها و برف‌های دامنه جنوبی کوه سبلان و دامنه‌های شمال غربی رشته کوه‌های بزغوش سرچشمه می‌گیرد و به اردبیل می‌رسد. رودخانه بالیقلو چایی با گذر از میانه شهر اردبیل، این شهر را به لطافت و ظرافت شهرهای اروپائی درآورده است. هم به لحاظ شهرسازی و هم به لحاظ اقلیم جغرافیایی و هم به لحاظ آب و هوایی، رودخانه بالیقو چایی به شهر اردبیل طراوتی دلپذیر بخشیده است. طراوتی که در تابستان‌ها یک گونه روی خود را به شهر نشان می‌دهد و در زمستان‌ها، وقتی برف اردبیل را سپیدپوش کرده، یک طور دیگر.
بد نیست بدانید رودخانه بالیقلو چای در نهایت به رودخانه قره سو می‌ریزد. بالیقلو چایی آب روستاهای در مسیر اردبیل را تامین می‌کند و کشاورزی را رونق می‌بخشد. این رودخانه، اگرچه در 10 سال اخیر از کم‌آبی رنج می‌کشد، اما همچنان از رودخانه‌های پر آب کشور محسوب می‌شود. چنانکه آبدهی این رودخانه در محل روستای گیلانده اردبیل 86 میلیون متر مکعب و دِبی لحظه‌ای آن 26 متر مکعب در ثانیه است و حوزه آبریز این رودخانه نیز 1600 کیلومتر مربع است و در محل پل الماس میزان آبدهی آن به 116 میلیون متر مکعب می رسد. این آمار، حاکی از آن است که رودخانه بالیقلو چایی هنوز از رودخانه‌های بزرگ و پر آب کشورمان به شمار می‌آید. در سال‌های دور، این رودخانه قابلیت ماهی‌گیری داشت و از جمله تفریحات بعضی از شهروندان اردبیلی، صید ماهی از رودخانه بالیقلو چایی بود. اگرچه حالا هم در بالیقلو چایی ماهی پیدا می‌شود؛ اما تعداد آن‌ها بسیار کمتر از پیش شده و همچنین تنوع جانوری این رودخانه نیز گستره بسیار کمی یافته است. بد نیست اگر بدانید طول این رودخانه 75 کیلومتر است که 50 کیلومتر آن در کوهستان و 25 کیلومتر دیگر در جلگه جریان دارد.برای اقامت در هر یک از این مسیرها نزدیک‌ترین هتل‌های اردبیل به جاذبه‌ها اینجا ببینید.
آدرس پل هفت چشمه اردبیل کجاست ؟
پل هفت چشمه اردبیل در میدان پانزده خرداد، اول خیابان ساحلی و روی پل بالیقلو، حالا که بالیقلو چایی را شناختید، بیایید راجع به پل داش کسن بیشتر حرف بزنیم. پل زیبا و تاریخی داش کسن که بر فراز این رودخانه، در عهد صفوی بنا شده است، از جمله شاهکارهای مهندسی در دوران طلایی معماری در عصر صفویه محسوب می‌شده است. موج شکن‌های قوی این بنای کهن همگی از سنگ هستند.
طول اندازه موج‌شکن‌ها نشان‌دهنده چند نکته مهم در پل داش کسن است: طغیان همیشگی آب، عمقِ زیاد رودخانه و شدت فشار جریان آب رودخانه بالیقلو در طول سال. با این حال، پل داش کسن با تمام فشاری که در طول سال‌ها از جریان آب رودخانه بالیقلو چایی تحمل کرده است، هنوز استوار و ایستا مانده و هنوز محل استفاده مردم شهر اردبیل است.
بگذارید به ساختمان پل نگاه کنیم. پل داش کسن، نمونه کوچک شده پل خواجو و سی‌وسه پل در اصفهان است؛ که هر سه این پل‌ها، میراث معماری دوران صفویه به شمار می‌آیند. ساختار هر سه پل، یک شکل است و هر سه، دارای موج شکن‌های سنگی و طاقهای هلالی هستند. در ساخت هر سه از گچ و آهک استفاده شده و مصالح اصلی هر سه یک شکل است؛ به این ترتیب، هر سه پل با آجر بنا شده‌اند و بیراه نیست اگر بگوییم هر سه پل، عمیق‌ترین استحکامات را دارا هستند. مهندسان پل داش کسن، این پل را با هفت دهانه آجری و با قوس پنج و هفت و چند موج‌شکن سنگی ساخته‌اند. مهم‌ترین مصالحی که در این بنا به کار رفته، گچ و آهک است. تمام اجزای پل به صورت قرینه طراحی شده است. طاقهای آن به صورت ضربی جناقی آجری ساخته شده‌اند و سازندگان داش کسن کوشیده‌اند علاوه بر زیبایی بنا، استحکام آن را نیز تضمین کنند. این پل، در طول مبارزه‌های داخلی مردم آذربایجان در دوران مشروطه، چند بار آسیب دید؛ اما هرگز «خراب» نشد.
اهمیت تاریخی و سیاسی پل هفت چشمه اردبیل
علاوه بر این‌ها پل داش کسن دارای اهمیت تاریخی و سیاسی نیز هست. اهمیت سیاسی، چرا که در دوران صفویه، بخش دیوانی، سیاسی و حکمرانی شهر در غرب اردبیل را به بخش مردمی، مسکونی و بازار در شرق شهر متصل می‌کرد. همچنین به لحاظ تاریخی دارای اهمیت محسوب می‌شود، چراکه همواره ناظر بر تحرکات اجتماعی و سیاسی در طول سال‌های بعد از دوران صفویه بوده است. از جمله قیام مشروطه. به عنوان مثال وقتی سردار ملی مشروطیت، ستارخان، از زندان نارین در قلعه اردبیل فرار می‌کند بلافاصله خود را به این پل می‌رساند و با یارانش ملحق می‌شود. در واقع سفر ستارخان به عتبات عالیات و خصوصا شهر نجف، برای اخذ فتوای مشروعیتِ مشروطه از مراجع تقلید و مجتهدین، از این نقطه آغاز می‌شود. در زمان حضور متفقین در ایران نیز این پل محل استفاده نیروهای متفقین قرار گرفت و همچنین در اتفاقات دیگر ملی و محلی، همواره در شهر اردبیل بسامدی جدی داشته است.
از تماشای پل داش کسن غافل نشوید!
پل داش کسن اگرچه در سال‌های میانه دهه چهل در لیست میراث ملی ایران به ثبت رسید، اما مرمتی بر روی آن انجام نشد. این پل تا سال‌های پایانی دهه شصت به همان صورت قبل خود باز مانده بود و به خاطر نا امن بودن آن، کمتر مورد توجه شهروندان قرار داشت. اما در سال‌های آغازین دهه هفتاد، با نگاه خاص توسعه توریسم در منطقه آذربایجان ایران و خصوصا شهر کهن اردبیل، طرح بازسازی و مرمت آن تصویب و در سال 1374، مرمت آن آغاز شد. مرمت این پل که بیش از یک سال و نیم طول کشید، آن را برای استفاده مجدد شهروندان آماده کرد و حتی بیشتر از آن؛ این پل را به یکی از جاذبه‌های توریستی شهر اردبیل تبدیل کرد. چنانکه هر ساله، تعداد بسیار زیادی از شهروندان از سراسر کشور و حتی توریست‌های غیر ایرانی برای بازدید از پل داش کسن به شهر اردبیل سفر می‌کنند.
در فرآیند آماده‌سازی و بازسازی این پل، ایمنی، حفظ اصالت تاریخی، حفظ ساختمان و ارکان اصلی ساختمانی آن در نظر مرمت‌گران اداره میراث فرهنگی قرار گرفت. با بازسازی پل داش کسن، عابران پیاده و همچنین وسایل نقلیه سبک امکان تردد بر آن را یافتند.
یادتان باشد اگر روزی به اردبیل سفر کردید، حتما در کنار بازدید از نقاط دیدنی‌ای مثل مقبره منسوب به شیخ حیدر، مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، سنگ نبشته‌های ساسانی، مقبره شاه اسماعیل صفوی، موزه چینی خانه، منزل وکیل الرعایا، حمام شیخ، کاروانسرای سرباز وطن، قلعه اولتان، حمام پیرزرگر، مسجد جمعه اردبیل، مقبره امین الدین جبرائیل، حمام تاریخی اوچ دکان، گورستان چالدران و... حتماً از پل تاریخی داش کسن نیز بازدید کنید. یادتان باشد، این پل نه صرفاً یک بنا یا سازه تاریخی است که بخشی از دانشِ مهندسی است که در دوره صفویه، در دوران بلوغ معماری اسلامی توانسته بود در سرزمین ما و مشخصاً در شهر اردبیل خود را به عرصه ظهور برساند.
رسیدن به پل تاریخی داش کسن یا هفت چشمه اصلاً کار سختی نیست. این پل، مانند بسیاری از آثار تاریخی مربوط به دوران صفویه که در داخل شهرها در دسترس توریست‌ها هستند، در شهر اردبیل، درست در وسط شهر، قابل مشاهده است. این پل، حد فاصل میدان یحیوی و میدان پانزده خرداد، در ملتقای خیابان‌های استاد مطهری، معلم و مقدس اردبیلی قرار دارد و شما از هر نقطه‌ی شهر، با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، یا خودروی شخصی، راهی طولانی به آن نخواهید داشت.
