گناباد یکی از شهرهای تاریخی و بسیار کهن ایران است که چه بسا در خارج از کشور بیشتر از داخل کشور شناخته شده باشد. یکی از مؤلفه‌هایی که این شهر را در مقیاس جهانی با آن می‌شناسند، قنات قصبه است که در ادامه مقاله در مورد آن و سایر جاذبه‌های گردشگری گناباد خواهید خواند. گناباد شهری است در دل کویر که به اندازه هزاران سال حرف برای گفتن دارد. با این مقاله همراه باشید تا در مورد مکان‌های دیدنی گناباد بیشتر بخوانید.
لیست بهترین جاهای دیدنی گناباد
با فهرست مکان‌های دیدنی گناباد سلیقه‌های مختلف را می‌توان پاسخ داد؛ از طبیعت‌گردی و حیات‌وحش بگیرید تا جاذبه‌های معماری و مردم‌شناسی، از پدیده‌های طبیعی مانند آبشار تا تاریخچه تلاش و فعالیت مردم در دل کویر مثل قنات و یخدان و آسیاب، همچنین مکان‌های زیارتی و مذهبی مثل امامزاده‌ها که در این منطقه وجود دارد. گناباد یک منطقه ییلاقی است که می‌تواند قطب گردشگری باشد، البته خیلی از گردشگران و بوم‌گردان کشور این منطقه را می‌شناسند؛ ولی هنوز جای کار خیلی زیادی دارد و از پتانسیل‌های فراوانی برای دیده شدن برخوردار است که در ادامه با جزئیات آن آشنا می‌شوید.
آبشار کاخک
این آبشار در فاصله ۲۵ کیلومتری شهرستان کاخک قرار دارد. کاخک شهری با آب و هوای ییلاقی است و از دیرباز پناهگاه کسانی بوده که از گرما فراری بوده‌اند. این شهر کوچک به بادگیرهایش معروف است و فضای خشتی و ساختمان‌هایی که بعضاً از گل بنا شده‌اند المان‌های معماری آن را تشکیل می‌دهند. شاید بتوان کاخک را یک یزد کوچک معرفی کرد. در کل فضای شهر کاخک بسیار دل‌پذیر و صمیمی و دل‌نشین است. آبشار کاخک یک جاذبه طبیعی بسیار منحصربه‌فرد است. آب آن طعم دل‌انگیز و گوارایی دارد و سرمای آن باب طبع افراد گرمازده است. آب آبشار همچنین از دل یک پارک تفریحی گذر می‌کند و به بلوار اصلی شهر هم می‌رسد. فضایی که تصور آن برای مردمان شهرهای بزرگ‌تر کمی نامأنوس است.
مسجد جامع گناباد
دوره ساخت مسجد جامع گناباد به سلسله خوارزمشاهیان بازمی‌گردد، یعنی قبل از حمله مغولان و چیزی در حدود هشت قرن قبل. این مسجد دارای دو ایوان است که از تزئینات به سبک معماری‌های اسلامی آن دوران در ساخت آن بهره برده شده است؛ از جمله طراحی‌های معروف به اسلیمی و کتیبه‌نگاری‌های قرآنی. علاوه بر آن صحن مسجد هم مشخصه دیگر معماری آن است. یکی از ایوان‌ها شمالی و دیگری جنوبی است و یک رواق و سه شبستان هم دارد. کتیبه‌های کوفی در دیواره‌های این مسجد به چشم می‌خورند و نکته بارز دیگر آن آجرکاری‌هایش است. در دوره‌های تاریخی بعدی تکمیل ساخت این مسجد ادامه داشته است.
منزل شیخ تقی یا محمد تقی بهلول گنابادی
علامه محمدتقی بهلول گنابادی یکی از چهره‌های نسبتاً شناخته‌شده در قرن اخیر و در جریان مبارزه با رژیم پهلوی بوده است. این چهره به‌خصوص در منطقه خراسان بسیار شناخته شده است و خاندان وی مورد احترام اهالی منطقه هستند. منزل شیخ تقی در ابعاد ۱۵ در ۲۵ متر بنا شده است و دو قسمت دارد. تابستان‌نشین و زمستان‌نشین که کاربردشان از نام‌هایشان مشخص است. حوض‌خانه‌های موجود در این منزل یکی از اولین چیزهایی است که چشم هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند. عمق هر حوض‌خانه ۳ متر است و شکل و طراحی آن‌ها از نزدیک جلوه بسیار باشکوهی دارد. از دیگر جذابیت‌های این منزل می‌توان به بادگیرهای تعبیه‌شده در آن اشاره کرد که از لحاظ معماری هم اهمیت زیادی دارند.
قنات قصبه
رسیدیم به قنات قصبه! در شهر کویری گناباد قنات‌های متعددی وجود دارند که در میان همه آن‌ها قنات قصبه شاخص‌ترین است. این قنات هشت رشته دارد و مجموع طول رشته‌های آن به ۳۳ هزار متر می‌رسد، همچنین عمق چاه مادر آن ۳۰۰ متر است. یعنی قدیمی‌هایی که این قنات را حفر کرده‌اند برای رسیدن به آب ۳۰۰ متر پایین رفته‌اند! این اعداد اوج سخت‌کوشی مردم کویر و همچنین تلاش آن‌ها را برای همزیستی مسالمت‌آمیز با طبیعت به‌ظاهر نامهربان کویری نشان می‌دهد، تلاشی که حقیقتاً احترام‌برانگیز است. این قنات هنوز هم مزارع کشاورزی منطقه را سیراب می‌کند.
منطقه ییلاقی سنو
سنو، یک منطقه سرسبز است که امکان ندارد نظر گردشگران و بوم‌گردان را به خود جلب نکند. این منطقه در فاصله ۲۵ کیلومتری گناباد قرار دارد. پرآب‌ترین چشمه شهرستان در این منطقه است و یک غاز هم دارد که از نظر زمین‌شناسی شباهت فراوانی به غار علیصدر همدان دارد. ظرفیت گردشگری این منطقه فوق‌العاده است و اگر اهل بوم‌گردی هستید و تاکنون به اینجا سفر نکرده‌اید واقعاً فرصت بزرگی را از دست داده‌اید.
روستای ریاب
این روستای بسیار زیبا و دیدنی چسبیده به شهرستان گناباد است. امکان ندارد که خانه‌های قدیمی، حمام‌ها، بادگیرها، آب‌انبارها و سایر جاذبه‌های گردشگری این روستا مورد پسند گردشگران و بوم‌گردان واقع نشوند. این روستا از جنبه تاریخی هم اهمیت دارد، چرا که آرامگاه یکی از مؤثرترین افراد در تشکیل سلسله سلجوقیان در آن قرار گرفته است؛ یعنی ابومنصور ریابی. نکته جالب دیگر در مورد معماری این روستا سالم بیرون آمدن آن از دل چندین زلزله شدید در طی سال‌های متمادی بوده است؛ برخلاف برخی دیگر از مکان‌های منطقه که آسیب دیده‌اند، این منطقه سالم مانده است. دلیل این مسئله هم ضخامت و استحکام دیوارهای خانه‌های روستا بوده است. در غرب این روستا دو برج قرار دارند که دارای چهار طبقه هستند. ریاب در اصل از دو کلمه ری و آب تشکیل شده که در کنار هم معنای آب شیرین و گوارا را می‌دهند. این نام‌گذاری کاملاً بامسماست، چرا که کیفیت آب این منطقه واقعاً مثال‌زدنی است.
یخدان کوثر
این مکان هم یکی از جالب‌ترین جاهای دیدنی گناباد است. کاربرد این مکان در گذشته برای نگه‌داری یخ بوده که در تابستان بسیار به کار می‌آمده است. دیدن این منطقه و آشنا شدن با تکنیک‌هایی که بومی‌ها برای نگه‌داری یخ انجام می‌داده‌اند می‌تواند برای گردشگران بسیار جالب باشد.
موزه مردم‌شناسی گناباد
ساختمان این موزه در گذشته در اصل یک مدرسه بوده به نام مدرسه نجومیه که بنای آن به دوران صفویه برمی‌گردد؛ بعدها از آن به‌عنوان موزه مردم‌شناسی استفاده شده است. گردشگران و بازدیدکنندگان می‌توانند با پارچه‌بافی، سفالگری، پوشش مردم منطقه و آداب و رسوم‌شان از جمله انواع آیین و مراسم و صنایع دیگری مثل عطاری و روغن‌گیری آشنا بشوند. معماری این موزه شامل یک هشتی در ورودی دالان است که البته تغییراتی هم در طول زمان در معماری آن اعمال شده است.
منطقه حفاظت شده هنگام
منطقه حفاظت‌شده هنگام هم یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری گناباد است که علاقه‌مندان به حیات‌وحش و محیط‌زیست را به خود فرامی‌خواند. این منطقه که شکار ممنوع هم هست با مساحتی بالغ بر ۲۷۴ هزار هکتار دارای پوشش گیاهی متنوعی است که از گون و تاغ تا درمنه و کلپوره را شامل می‌شود. حضور قوچ، میش، کل، بز، روباه، گرگ، کفتار، آهو، کبک، سار، کرکس، تیهو و دلیجه تنوع بالای جانوری این منطقه حفاظت‌شده را نشان می‌دهد.
مزار امزاده سلطان محمد عابد و امامزاده احمد بیمرغ
مرقد دو امامزاده نیز در این شهرستان قرار گرفته است؛ امامزاده سلطان محمد عابد و امامزاده احمد بیمرغ که هر دو از برادران امام هشتم هستند و مورد احترام ویژه و فراوان مردم منطقه قرار دارند.
مزار سلطان محمد عابد در شرق شهرستان کاخک قرار دارد و فاصله آن تا گناباد ۲۲ کیلومتر از سمت جنوب است. احداث آن در بلندای کوه‌های اطراف گناباد جلوه خاصی به این مکان بخشیده است. در ایام محرم و خصوصاً تاسوعا و عاشورای حسینی مراسم ویژه‌ای در این مکان برپا می‌شود و صحن این امامزاده محل تجمع و سوگواری عزاداران اهل بیت است. مرقد امامزاده احمد بیمرغ هم در روستای بیمرغ از توابع گناباد قرار گرفته که از مرکز این شهر حدود ۳۵ کیلومتر فاصله دارد. این بنای مستحکم در طول سالیان متمادی پابرجا مانده، البته چندین بار مورد مرمت نیز قرار گرفته است. علاوه بر کتیبه‌نگاری‌های این بقعه، مورد جالب دیگر سبک معماری این بناست که می‌تواند مورد توجه کارشناسان و متخصصان قرار بگیرد.
آسیاب کاخک
در شهرستان گناباد یک آسیاب هم هست که قدمت آن به دوران قاجاریه برمی‌گردد. چرخش چرخ پره موجود در این آسیاب امکان کار آن را فراهم می‌کرده است. یک تنوره هم جزء اصلی ساختمان آسیاب بوده است. آب با شدت زیادی از بالای تنوره روی آن می‌ریخته و از محفظه باریکی خارج می‌شده و انرژی پتانسیل گرانشی آن چرخ پره را می‌چرخانده است. یک محور عمودی چرخ پره را به سنگ زیرین آسیاب وصل می‌کرده و عامل انتقال نیرو بوده است.
آب انبار شریعت یا موزه آب گناباد
دوره ساخت این آب انبار که نام آن از نام مرمت‌کننده‌اش وام گرفته شده، به زمان قاجاریه برمی‌گردد. امروزه از این مکان به‌عنوان موزه آب گناباد استفاده می‌شود. در این مکان وسایل و تجهیزات حفر قنات به نمایش عموم درآمده‌اند تا گردشگران بیشتر با سبک زندگی کویرنشینان و تلاشی که برای همزیستی مسالمت‌آمیز با جغرافیای منطقه دنبال می‌کردند آشنا شوند. این آب انبار در موقعیت مرکزی گناباد، کنار حسینیه و بازار شهر قرار گرفته و به همین علت به آب انبار حسینیه نیز مشهور است.
آتشکده گناباد
از دیگر مکان‌های دیدنی گناباد باید به آتشکده‌ای اشاره کرد که قدمت آن به دوران هخامنشی بازمی‌گردد. در کنار این آتشکده تعدادی قلعه باستانی هم واقع شده‌اند که به قلعه دختر شورآباد، قلعه پشن و قبر پیران مشهور هستند.
در این مقاله کوشش شد پوشش همه‌جانبه‌ای از جاذبه‌های گردشگری گناباد در اختیار مخاطبان قرار بگیرد. تقریباً با تمام جاهای معروف این شهرستان دیدنی آشنایی نسبتاً خوبی شکل گرفت. مسجد، امامزاده، آسیاب، یخدان، آتشکده، بادگیرها، روستاهای قدیمی، منطقه حفاظت‌شده طبیعی و حیات‌وحش، گستره وسیع شگفتی‌های گناباد را تشکیل می‌دهند. شهرستانی که سرزدن به آن به تمامی اهالی سفر در ایران و حتی خارج از آن توصیه می‌شود.
